Πριν από 5,33 εκατομμύρια χρόνια, το φράγμα του Γιβραλτάρ έσπασε και η σχεδόν αποξηραμένη Μεσόγειος Θάλασσα ξαναγέμισε—μέσω μιας μεγαπλημμύρας δύο σταδίων. © Roger Pibernat / Daniel Garcia-Castellanos
Από σχεδόν άδεια σε πλήρη γέμιση σε 700 ημέρες
Όταν το φράγμα μεταξύ του Ατλαντικού και της Μεσογείου Θάλασσας έσπασε πριν από 5,3 εκατομμύρια χρόνια, ακολούθησε μια από τις μεγαλύτερες ξαφνικές πλημμύρες (Κατακλυσμιαία πλήρωση υδάτων) στην ιστορία της Γης.
Οι ερευνητές έχουν πλέον ανακατασκευάσει την πορεία αυτής της γιγαντιαίας πλημμύρας με βάση νέα δεδομένα.
Σύμφωνα με τα δεδομένα, τα νερά του Ατλαντικού γέμισαν πρώτα τη δυτική λεκάνη της σχεδόν αποξηραμένης Μεσογείου Θάλασσας.
Στη συνέχεια, οι μάζες νερού βυθίστηκαν στην ανατολική λεκάνη σε έναν καταρράκτη ύψους 1,5 χιλιομέτρου κοντά στη Σικελία – με μια απροσδόκητη συνέπεια.
Πριν από περίπου έξι εκατομμύρια χρόνια, η τεκτονική ανύψωση μετέτρεψε το Στενό του Γιβραλτάρ σε φράγμα, αποκόπτοντας τη Μεσόγειο από την πιο σημαντική πηγή νερού της – τον Ατλαντικό.
Ακολούθησε η Μεσσηνιακή Κρίση Αλατότητας , κατά την οποία σχεδόν ολόκληρη η Μεσόγειος αποξηράθηκε. Αυτή η κατάσταση έληξε μόλις πριν από περίπου 5,3 εκατομμύρια χρόνια, όταν τα νερά του Ατλαντικού πέρασαν για άλλη μια φορά μέσα από το φράγμα του Γιβραλτάρ.
Η Μεσόγειος Θάλασσα σχεδόν αποξηράθηκε κατά τη διάρκεια της Μεσσηνιακής κρίσης αλατότητας, η οποία διήρκεσε περίπου 600.000 χρόνια.
Αλλά το πόσο γρήγορα και βίαια συνέβη αυτή η αναπλήρωση της Μεσογείου αμφισβητείται. Σύμφωνα με ορισμένα στοιχεία, το νερό του Ατλαντικού επέστρεψε στη Μεσόγειο γρήγορα, αλλά χωρίς ξαφνικές πλημμύρες.
Άλλα στοιχεία, ωστόσο, υποδεικνύουν μια μεγαπλημμύρα του Ζανκλία/ Zanclean – μια καταστροφική ξαφνική πλημμύρα που αναπλήρωσε πλήρως τη Μεσόγειο μέσα σε μόλις δύο χρόνια. «Ακόμα και μετά από πέντε δεκαετίες έρευνας, οι διαφορές της στάθμης του νερού και οι συνέπειες της αναπλήρωσης παραμένουν αμφιλεγόμενες», εξηγεί ο Ουντάρα Αμαραθούνγκα του Πανεπιστημίου του Πρίνστον και οι συνάδελφοί του.
Ένας πυρήνας τρυπανιού και το «μυστηριώδες σαπροπήλιο»
Ένα δείγμα πυρήνα από τον πυθμένα της ανατολικής λεκάνης της Μεσογείου κοντά στη Σικελία παρέχει τώρα μεγαλύτερη σαφήνεια. Τα στρώματά του περιλαμβάνουν τόσο την κρίση αλατότητας του Μεσσηνίου όσο και την αναπλήρωση – και ένα στρώμα γνωστό ως «μυστηριώδες σαπροπηλό».
Πρόκειται για ένα στρώμα λάσπης με δύο κορυφές που αποτέθηκε αμέσως μετά την επαναλειτουργία του Φράγματος του Γιβραλτάρ. Το πώς και το γιατί σχηματίστηκε είναι εξίσου ασαφές με την ακριβή διαδικασία αναπλήρωσης της Μεσογείου.
Ο Αμαραθούνγκα και η ομάδα του εξέτασαν τώρα αυτά τα ερωτήματα με περισσότερες λεπτομέρειες.
Χρησιμοποιώντας βασικά δεδομένα, ανακατασκεύασαν τις συνθήκες πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την επαναπλημμύρα της Μεσογείου Θάλασσας και δοκίμασαν διάφορα σενάρια χρησιμοποιώντας μια προσομοίωση μοντέλου.
«Αυτό μας παρέχει μια λεπτομερή εικόνα για αυτή την αινιγματική τελική φάση αμέσως μετά τον μεγαπλημμύρα του Ζανκλία», λέει η ομάδα.
Ενδείξεις ταχείας και ισχυρής εισροής νερού
Οι αναλύσεις επιβεβαιώνουν το σενάριο μιας απότομης μεγαπλημμύρας: Στο τέλος της Μεσσηνιακής ξηρασίας, ο πυρήνας αρχικά εμφάνισε ενδείξεις σοβαρής ξηρασίας.
Ακολούθησε μια σημαντική γεωλογική αλλαγή που σχετίζεται με απότομες μεταβολές σε ορισμένα στοιχεία, όπως το αλουμίνιο, το μολυβδαίνιο και το οξυγόνο. «Ερμηνεύουμε αυτήν την αύξηση ως αποτέλεσμα μιας ξαφνικής εισροής νερού του Ατλαντικού στη λεκάνη της ανατολικής Μεσογείου», γράφουν ο Αμαραθούνγκα και οι συνεργάτες του.
Σύμφωνα με τη μελέτη, πριν από περίπου 5,33 εκατομμύρια χρόνια, ένας μεγάλος όγκος νερού με υψηλή ανάμειξη, πλούσιου σε οξυγόνο, εισέρρευσε ξαφνικά στην αποξηραμένη λεκάνη.
Στοιχεία μιας τέτοιας ξαφνικής πλημμύρας παρέχονται επίσης από δομές στον πυθμένα: «Τα στοιχεία ενός γεγονότος ταχείας αναπλήρωσης περιλαμβάνουν ίχνη διάβρωσης στη δυτική Μεσόγειο, περιγράμματα εναπόθεσης κοντά στη Σικελία και χαοτικές εναποθέσεις ιζημάτων στους πρόποδες του γκρεμού της Μάλτας», αναφέρει η ομάδα.
Αυτό υποδηλώνει ότι τα νερά του Ατλαντικού εισέρρευσαν στις λεκάνες της Μεσογείου με σημαντική δύναμη.
Μεγάλες πλημμύρες σε δύο βήματα
Η επαναπλημμύρα της Μεσογείου Θάλασσας έλαβε χώρα σε δύο βήματα, όπως υποδηλώνουν τα μοντέλα: Στο πρώτο βήμα, άνοιξε ένα πέρασμα στο Φράγμα του Γιβραλτάρ και νερό του Ατλαντικού έρεε στη δυτική λεκάνη της Μεσογείου.
«Αριθμητικές προσομοιώσεις υποδηλώνουν ότι το νερό έρεε στη λεκάνη του Αλμποράν με ρυθμό 150 δισεκατομμυρίων λίτρων ανά δευτερόλεπτο και ταχύτητα έως και 50 μέτρα ανά δευτερόλεπτο», αναφέρουν οι ερευνητές. Το γλυκό νερό του Ατλαντικού αναμίχθηκε με τα αλμυρά υπολείμματα της σχεδόν αποξηραμένης Μεσογείου.
Η δισταδιακή διαδικασία του μεγακατακλυσμού πριν από 5,33 εκατομμύρια χρόνια.© Amarathunga et al./ PNAS
Το δεύτερο βήμα ακολούθησε όταν οι υδάτινες μάζες έφτασαν στο κατώφλι της ανατολικής λεκάνης της Μεσογείου νότια της Σικελίας. «Ο καταρράκτης που τώρα έρεε στην ανατολική λεκάνη πρέπει να ήταν ακόμη πιο ενεργητικός επειδή ο βυθός στο Μάλτα Escarpment είχε απότομη κλίση», εξηγούν ο Αμαραθούνγκα και η ομάδα του.
Ένας καταρράκτης ύψους 1,5 χιλιομέτρου σχηματίστηκε σε αυτόν τον γκρεμό, πάνω από τον οποίο τεράστιες μάζες νερού κατέκλυσαν τα βάθη. Ως αποτέλεσμα, η ανατολική Μεσόγειος πλημμύρισε απότομα με φρέσκο, πλούσιο σε οξυγόνο νερό, όπως δείχνουν τα βασικά δεδομένα.
«Η μελέτη μας υποστηρίζει έτσι την υπόθεση του μεγαπλημμυρικού φαινομένου, σύμφωνα με την οποία η ταχύτερη γνωστή ξαφνική πλημμύρα στην ιστορία της Γης έθεσε τέλος στην κρίση αλατότητας του Μεσσηνίου και ανανέωσε τη Μεσόγειο από μια σημαντικά μειωμένη στάθμη νερού», καταλήγουν οι γεωλόγοι. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς τους, αυτό το ανανέωμα της Μεσογείου χρειάστηκε μόνο περίπου 700 ημέρες – λιγότερο από δύο χρόνια.
Εξήγηση για το παζλ σαπροπήλιο
Ταυτόχρονα, τα νέα δεδομένα παρέχουν επίσης μια εξήγηση για το αινιγματικό σαπροπηλό στη λεκάνη της ανατολικής Μεσογείου.
Σύμφωνα με τη μελέτη, αυτό το στρώμα λάσπης σχηματίστηκε επειδή οι εισρέουσες μάζες νερού έφεραν μαζί τους φρέσκο οξυγόνο.
Ωστόσο, λόγω της υψηλής αλατότητας του υπολειμματικού νερού, σχηματίστηκε γρήγορα μια ισχυρή στρωματοποίηση στη νέα λεκάνη μετά την υποχώρηση της αναταραχής: Το αλμυρό, παλιό νερό βυθίστηκε στον πυθμένα και σχημάτισε ένα ίζημα εκεί που έγινε ολοένα και πιο φτωχό σε οξυγόνο τα επόμενα 12.000 χρόνια.
Επειδή το πλαγκτόν άκμαζε στα πιο φρέσκα, ανώτερα στρώματα νερού, πολλά οργανικά υπολείμματα βυθίστηκαν στα φτωχά σε οξυγόνο βάθη κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, σχηματίζοντας αποθέσεις λάσπης.
«Μετά το τέλος του Κατακλυσμού, χρειάστηκαν 33.000 χρόνια για να αποδυναμωθεί αυτή η στρωματοποίηση και τα ρεύματα μεταφοράς να αναπληρώσουν τα βαθιά νερά», εξηγούν ο Αμαραθούνγκα και οι συνάδελφοί του.
Τα δεδομένα τους λύνουν έτσι το μυστήριο του σαπροπήλου και ταυτόχρονα παρέχουν νέες γνώσεις για τον αρχαίο μεγακατακλυσμό στη Μεσόγειο και τις συνέπειές του.
(Πρακτικά της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών, 2025; doi: 10.1073/pnas.2505429122 )
Πηγή: Πρακτικά της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών- 19 Αυγούστου 2025 – Nadja Podbregar
—
ΒΑΛΚΑΝΙΚΟ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ – Echedoros.blog
