Με το 2010 που φεύγει σε λίγες μέρες, ολοκληρώνεται η πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα, στη διάρκεια της οποίας ο ρυθμός των επιστημονικών ανακαλύψεων ήταν ταχύτερος από ποτέ.
Αν και η διεθνής οικονομική κρίση, ιδίως στην Ευρώπη, "απειλεί" τους προϋπολογισμούς που κατευθύνονται στην επιστημονική έρευνα και αρκετοί επιστήμονες-ερευνητές ανησυχούν για την έλλειψη κονδυλίων, αναμένεται η επιστημονική πρόοδος να συνεχιστεί καταιγιστική και το 2011.
Παράγων-«κλειδί» για τις επιστημονικές εξελίξεις στον 21ο αιώνα -αυτές που...
υπήρξαν και αυτές που θα έλθουν- είναι οι ολοένα πιο διευρυμένες τεχνολογικές δυνατότητες συλλογής, ανάλυσης, μέτρησης, απεικόνισης και υπολογισμού των διάφορων επιστημονικών δεδομένων, που καθιστούν εφικτά τα νέα πιο εξελιγμένα επιστημονικά «εργαλεία» και όργανα.
Η τάση αυτή βασίζεται πρωτίστως στις συνεχώς μεγαλύτερες ικανότητες των υπολογιστών και των άλλων ηλεκτρονικών συσκευών, που επιτρέπουν στους επιστήμονες να «βλέπουν» καθαρότερα στις πιο μικρές διαστάσεις (άτομα-μόρια-γονίδια) και στις πιο μεγάλες (γαλαξίες-σύμπαν) της Φύσης, όπως ποτέ στο παρελθόν.
Ένα μόνο παράδειγμα αρκεί: το 2000 για να «διαβαστεί» το γονιδίωμα ενός ανθρώπου, χρειάζονταν πολλά χρόνια και εκατοντάδες μηχανήματα και επιστήμονες.
Το 2010, ένα μοναδικό μηχάνημα «αλληλούχισης» μπορεί πια να διαβάσει τρία ανθρώπινα γονιδιώματα σε μόλις μια εβδομάδα.
Μια πραγματική επανάσταση στο χώρο της βιολογίας, της γενετικής και της ιατρικής.
Ανάλογες δυνατότητες, χάρη στους νέους πανίσχυρους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, έχουν γίνει πραγματικότητα στην αστρονομία, τη φυσική, τη γεωλογία κ.α.
Κάθε νέα δυνατότητα φέρνει όμως στο φως νέα μυστήρια και προκλήσεις, σε ένα αέναο «σπιράλ» επιστημονικών ερωτημάτων-απαντήσεων-νέων ερωτημάτων, που δεν φαίνεται να έχει τέλος. Οι επιστήμονες σε όλο τον κόσμο παράγουν πλέον και διαχέουν περισσότερες επιστημονικές παρατηρήσεις και θεωρίες από κάθε άλλη εποχή.
Η επιστήμη ως διαδικασία στον 21ο αιώνα, έγινε ακόμα πιο συνεργατική, πιο διεπιστημονική, πιο διασυνοριακή, πιο διαδικτυακή (χάρη και στο Ίντερνετ). Η επιστημονική γνώση παράγεται περισσότερο μέσα από συνεργαζόμενα δίκτυα επιστημόνων από διάφορες χώρες, παρά από ηρωικούς εμπνευσμένους «μοναχικούς καβαλάρηδες», όπως κυρίως συνέβαινε παλιότερα.
Μέσα σε όλο αυτό τον καταιγισμό εξελίξεων, οι έλληνες επιστήμονες και ερευνητές, όσοι δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα και ακόμη περισσότερο όσοι βρίσκονται στο εξωτερικό, για μια ακόμη δεκαετία, άφησαν έντονη τη σφραγίδα τους στο πλαίσιο αυτής της κοινής επιστημονικής προσπάθειας της ανθρωπότητας και μάλιστα σε πολλά διαφορετικά πεδία γνώσης.
Τι έφερε η προηγούμενη δεκαετία
Ακολουθεί μια ανασκόπηση των κυριότερων εξελίξεων που συνέβησαν μέσα σε αυτά τα δέκα χρόνια, με βάση την αξιολόγηση του έγκριτου επιστημονικού περιοδικού “Science”
- Το «σκοτεινό γονιδίωμα: Μετά τη δημοσιοποίηση του ανθρωπίνου γονιδιώματος το 2001, οι επιστήμονες έχουν ανακαλύψει ότι το λεγόμενο «σκοτεινό» γονιδίωμα, που βρίσκεται ανάμεσα στα γονίδια (τα οποία δεν αποτελούν παρά το 1,5% του συνολικού DNA) και θεωρείτο άχρηστο μέχρι πρόσφατα, τελικά επιτελεί πολλές σημαντικές αλλά ακόμα άγνωστες λειτουργίες. Τα επόμενα χρόνια αναμένεται να πέσει περισσότερο φως στο ζήτημα αυτό.
- Ακριβέστερη κοσμολογία: Οι αστροφυσικοί και οι κοσμολόγοι απέκτησαν κατά την τελευταία δεκαετία πιο καθαρή εικόνα για το σύμπαν, με επίκεντρο τη γνώση ότι αυτό αποτελείται κατά μόλις 4% από κοινή ύλη, κατά 23% από τη μυστηριώδη «σκοτεινή ύλη» και κατά 73% από την ακόμα πιο μυστηριώδη «σκοτεινή ενέργεια», η οποία θεωρείται υπεύθυνη για τη συνεχή διαστολή του σύμπαντος.
- Αρχαίο DNA: Οι γενετιστές και οι παλαιοντολόγοι μπορούν πια να «ξεκλειδώνουν» τα μυστικά του προϊστορικού κόσμου, με τη βοήθεια της ανάλυσης «βιο-μορίων» από πανάρχαιο γενετικό υλικό, το οποίο -ως μια πραγματική «χρονο-μηχανή»- μπορεί να επιζήσει επί δεκάδες χιλιάδες χρόνια, παρέχοντας έτσι πολύτιμες πληροφορίες για ανθρώπους, ζώα (π.χ. δεινόσαυρους) και φυτά του μακρινού παρελθόντος. Η ανάγνωση του γονιδιώματος του Νεάντερταλ το 2010 αποτελεί μόνο το πιο προβεβλημένο παράδειγμα αυτών των νέων δυνατοτήτων.
- Νερό στον Άρη: Διαδοχικές αποστολές στον «κόκκινο πλανήτη» αποκάλυψαν ότι κάποτε υπήρχε αρκετό υγρό νερό πάνω ή μέσα στον Άρη, ενώ κάποια υγρασία διατηρείται ακόμα και σήμερα, αυξάνοντας τις πιθανότητες ανακάλυψης πρωτόγονης (π.χ. μικροβιακής) ζωής στο άμεσο μέλλον.
- Αναπρογραμματισμός κυττάρων: «Χειραγωγώντας» μερικά γονίδια στα κύτταρα, οι επιστήμονες άνοιξαν το δρόμο για τη μετατροπή απλών κυττάρων του δέρματος ή του αίματος σε πολυδύναμα κύτταρα, σαν τα βλαστικά, τα οποία με τη σειρά τους μπορούν να μετατραπούν σε οποιοδήποτε κύτταρο που έχει καταστραφεί. Η εξέλιξη αυτή ανοίγει ευρείς ορίζοντες στο ανερχόμενο πεδίο της αναγεννητικής ιατρικής (αντικατάσταση ιστών και οργάνων) και στην προοπτική θεραπείας πληθώρας ασθενειών με κυτταρικό υλικό του ίδιου του ασθενούς.
- Το μικροβίωμα: Μια τελείως νέα εικόνα προκύπτει για το ανθρώπινο σώμα, με την κατανόηση του ρόλου που παίζει το τεράστιο πλήθος μικροοργανισμών (βακτηρίων, ιών, μυκήτων κ.α.), οι οποίοι συμβιώνουν πάνω και μέσα στον οργανισμό μας. Περίπου το 90% των κυττάρων στο ανθρώπινο σώμα δεν είναι ανθρώπινα αλλά μικροβιακά. Οι επιστήμονες άρχισαν πια να μελετούν το συλλογικό γονιδίωμα (μικροβίωμα) αυτών των μικρο-οργανισμών και σιγά-σιγά να αποκτούν μια νέα πιο ολική κατανόηση για την ευαίσθητη ισορροπία υγείας-ασθένειας στον άνθρωπο.
- Εξωπλανήτες: Μέσα σε μια δεκαετία ανακαλύφθηκαν περισσότεροι από 500 πλανήτες εκτός του ηλιακού μας συστήματος, από μόλις 26 το 2000. Αν όχι το 2011, πάντως σύντομα, οι αστρονόμοι ελπίζουν ότι -με τη συνεχή βελτίωση της τεχνολογίας των τηλεσκοπίων- θα βρουν επιτέλους εξωπλανήτες που θα μοιάζουν πραγματικά με τη Γη. Έτσι, θα φέρουν πιο κοντά την πιθανότητα ανακάλυψης ζωής κι αλλού στο σύμπαν, που δεν αποκλείεται καθόλου να έχει τη δική της νοημοσύνη.
- Φλεγμονή: Έγινε πλέον αποδεκτό ότι η χρόνια φλεγμονή μέσα στον οργανισμό (που συνδέεται με τη δυσλειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος) αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για πολλές χρόνιες και θανατηφόρες ασθένειες, όπως ο καρκίνος, ο διαβήτης, η αρτηριοσκλήρυνση, το Αλτσχάιμερ κ.α. Η νέα κατανόηση ανοίγει νέους δρόμους για πιο αποτελεσματικές θεραπείες.
- Μετα-υλικά: Οι φυσικοί και οι μηχανικοί για πρώτη φορά, εδώ και λίγα χρόνια, με τη βοήθεια νέου τύπου υλικών, μπορούν να «χειραγωγήσουν» το φως, μια εξέλιξη που, μεταξύ άλλων, φέρνει ολοένα πιο κοντά τη δυνατότητα κατασκευής ενός «μανδύα αορατότητας» αλά-Χάρι Πότερ, ο οποίος θα κρύβει τα αντικείμενα από την κοινή θέα. Νέες σημαντικές πρόοδοι αναμένονται εντός του 2011.
- Κλιματική αλλαγή: Οι περισσότεροι επιστήμονες του πλανήτη (με μερικές «θορυβώδεις» εξαιρέσεις), έπειτα από πολλές έρευνες, συμφώνησαν πια ότι η ανθρωπότητα υπερθερμαίνει τη Γη. Πιο δύσκολη, όμως, αποδεικνύεται η κοινή δράση των κρατών κατά της κλιματικής αλλαγής.
edugate.gr
